Landbouw

Eerst en vooral: We hebben niets tegen landbouw(ers)!
Zij die met veel liefde en toewijding elke dag opnieuw zorgen voor ons vlees, melk, groente, fruit … ons eten. De boerenstiel die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Maar het idyllische beeld van de koe in de wei, de kip op het erf, de klaproos tussen het graan en de houtkant langs de wei, dat is lang vervlogen tijd.
Omdat landbouwers geen eerlijke prijs krijgen voor hun basisproducten moeten ze creatief zijn om uit de kosten te (blijven) komen.

Decennialang kregen landbouwers te horen dat uitbreiding en productieverhoging en investeringen de enige weg vooruit was. Het Europese landbouwbeleid subsidieerde zelfs deze uitbreidingen. 70% van de landbouwproducten afkomstig uit Vlaanderen worden geëxporteerd. Deze uitbreidingen en moderniseringen betekenen forse investeringen. Maar een eerlijke prijs voor hun basisproducten krijgen de landbouwers niet. Dit systeem deugt niet!

Daarbovenop zorgt het veranderend klimaat voor heel wat kopzorgen: te droog, te nat, te veel, te weinig, te vroeg, te laat … de ene na de andere oogst is rampzalig. De landbouwsector is zowel deels veroorzaker, slachtoffer als oplossing voor de klimaat- en biodiversiteitsproblemen.

Er worden investeringen gedaan in luchtwassers, 'emissievrije stallen' zo heet dat, maar ze blijken niet de beloofde resultaten te halen. Er worden meer dieren gehouden op kleinere oppervlakte. Schaalvergroting als enige optie, klinkt het. Groeien of stoppen, zo lijkt het. En dat gaat ten koste van de natuur, onze gezondheid, en … de toekomst van de landbouwbedrijven zelf, ironisch genoeg. Dat klopt toch niet?!

Stikstof, natuur en gezondheid

Wie in 2022, 2023 of 2024 landbouw zegt, zegt stikstof. Het Vlaams stikstofbeleid zorgt al enkele jaren voor een politieke crisis. Op 10 maart 2023 maart klopte de Vlaamse regering het stikstofakkoord af. Intussen zijn we een jaar verder, en de problemen blijven aanslepen. 

Waarom is de stikstofuitstoot van de landbouw zo’n probleem? En waarom blijven andere stikstofbronnen zoals verkeer en industrie schijnbaar buiten schot?

Te veel stikstof in de lucht kan onder andere leiden tot longproblemen en hart- en vaatziekten bij de mens. Samen met fijnstof en ozon is het een van de drie stoffen die het meest bijdragen aan de Vlaamse luchtvervuiling. Ook de waterkwaliteit is bedroevend door onder andere een teveel aan stikstof. Bovendien leidt teveel stikstof in de natuur tot eenheidsworst, in tegenstelling tot de biodiversiteit waar we naar streven. Denk aan brandnetels in de berm, bramen in het bos, grassen op de heide. De planten zelf zijn niet ongewenst: zo is de brandnetel de waardplant van Kleine vos, Dagpauwoog, Atalanta, Landkaartje en Gehakkelde aurelia. Maar door een overaanbod aan stikstof gaan deze planten woekeren en krijg je eenheidsworst. Dat is ecologische achteruitgang en strookt niet met de instandhoudingsdoelstellingen en het stand-still principe.

Wat is teveel?

Stikstof komt van nature voor als stikstofgas (N₂). 78% van onze lucht is stikstofgas. Het wordt schadelijk wanneer de stikstofatomen verbindingen aangaan met waterstof (ammoniak, NH₃) of met zuurstof (stikstofoxide NO₂ of NO_x). Ammoniak komt voornamelijk voort uit de landbouw; stikstofoxide uit verbranding zoals in de industrie en het verkeer. Bijna 2/3 van de stikstofneerslag in Vlaanderen komt van ammoniak. Ammoniak daalt sinds 2015 amper en is in grotere mate aanwezig dan stikstofoxide (kijk maar na bij de VMM).

“Maar Vlaanderen kan het probleem toch niet alleen oplossen, er komt zoveel binnengewaaid van over de grens.” Dat klopt gedeeltelijk: ongeveer de helft van de stikstof die in Vlaanderen neerdwarrelt, komt van binnen onze eigen grenzen. De rest komt uit Wallonië, Brussel en het buitenland. Maar Vlaanderen heeft wel degelijk een grote verantwoordelijkheid: we exporteren bijna dubbel zoveel stikstof naar het buitenland als er bij ons komt binnenwaaien.

Hoeveel (extra) stikstof een ecosysteem kan verdragen hangt af van het vegetatietype. Technisch spreekt men van de 'kritische depositiewaarde'. Wordt deze overschreden dan kan 'schade' niet uitgesloten worden.
In een toestand die al beroerd is, is elke achteruitgang te vermijden.

Meer lezen hierover? Greenpeace Nederland weerlegt in dit artikel enkele fabels rond stikstof. Altijd goed om weten wat de feiten zijn!

Het stikstofarrest heeft de boel in gang gezet

Op 25 februari 2021 oordeelde de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVb) dat een kippenstal in Kortessem niet mocht uitbreiden wegens een te grote uitstoot van stikstof naar de omliggende natuurgebieden. Voor het eerst werd een vergunning geweigerd (juridisch) op basis van stikstofuitstoot. Dit bracht het Vlaamse stikstofbeleid aan het wankelen. Welke vergunning zou nog overeind blijven? In Nederland was eenzelfde situatie de aanleiding tot een volledige vergunningsstop. Minister Demir besloot snel te handelen en dokterde een stikstofplan uit. Haar voorganger minister Schauvliege had ook al een poging gewaagd, maar die bleef niet overeind. Op basis van de 'rode lijst' van 2015 werden bedrijven aangeduid die moesten sluiten wegens teveel stikstofuitstoot naar de nabijgelegen natuurgebieden. Vlaanderen is immers verplicht om de weinige resterende natuur optimaal te beschermen. Vooral artikels 26 bis (VEN) en 36 ter (SBZ) van het decreet natuurbehoud zijn stevige juridische argumenten.

Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

Het is een bittere pil voor de vele landbouwers die de boodschap krijgen dat hun familiebedrijf binnenkort moet sluiten, of helemaal geen zicht hebben op de toekomst. Maar het stikstofprobleem is niet nieuw. Decennialang werd het genegeerd en werd er eerder uitgebreid dan ingebonden. Dit kan zo niet langer. Het huidige landbouwmodel botst zowel socio-economisch als ecologisch op zijn grenzen en dat gaat ons allemaal aan.

Landbouw en natuur staan niet lijnrecht tegenover elkaar! Ze versterken elkaar juist! Zonder gezonde bodem, bestuivers en proper water kan er geen gezond voedsel geproduceerd worden. Bovendien hebben we allemaal drinkbaar water, schone lucht en open ruimte nodig. Natuur is een zaak van ons allemaal. 

Pesticiden, monoculturen en biodiversiteit

Decennialang geloofde de boer dat uitbreiding en efficiëntieverhoging de enige weg vooruit was, aangemoedigd door Europese subsidies en de landbouwindustrie. Kleinschalige veldjes werden grote lappen monoculturen, waar helemaal geen plaats was voor iets anders. Geen ‘onkruid’, geen akkerflora, geen akkervogels, geen hagen en houtkanten. Goed voor de opbrengst, maar niet voor de natuur, ons leefmilieu en onze gezondheid.
Dit systeem put de bodem uit, brengt de natuur aan het wankelen en... ondermijnt zo een gezonde voedselproductie.

Op 25 januari 2023 hebben Velt, Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt, WWF en Dryade de Vlaamse regering gedagvaard om Vlaanderen dringend voor minstens 35% pesticidevrij te maken

Water … dorst!

Klimaatverandering speelt de landbouw parten. Er is teveel water in de winter. Dat moet zo snel mogelijk afgevoerd worden. Er is te weinig water in de zomer. Daarom wordt er grondwater opgepompt. Hierover lees je alles in het thema water!

Ook in dit nieuwsbericht kom je meer te weten over droogte en water.

Tot slot

Wij zijn voorstander van rendabele landbouw binnen de grenzen van de draagkracht van de omgeving, zonder aantoonbare negatieve impact op onze laatste restjes natuur. We pleiten voor een Europees/Vlaams landbouwbeleid waarin dierenwelzijn, gezondheid, biodiversiteit en een leefbaar inkomen centraal staan. Hiervoor moet het hele systeem op de schop. Dat is lastig, maar noodzakelijk. Er zijn ook (agro-ecologische en biologische) landbouwers die bewijzen dat het kan!