Landbouw

Eerst en vooral: We hebben niets tegen landbouw(ers)!
Zij die met veel liefde en toewijding elke dag opnieuw zorgen voor ons vlees, melk, groente, fruit … ons eten. De boerenstiel die van generatie op generatie wordt doorgegeven.

Maar het idyllische beeld van de koe in de wei, de kip op het erf, de klaproos tussen het graan en de houtkant langs de wei, dat is lang vervlogen tijd.
Omdat landbouwers geen eerlijke prijs krijgen voor hun basisproducten moeten ze creatief zijn om uit de kosten te (blijven) komen.

Decennialang kregen landbouwers te horen dat uitbreiding en productieverhoging en investeringen de enige weg vooruit was. Het Europese landbouwbeleid subsidieerde zelfs deze uitbreidingen. 70% van de landbouwproducten afkomstig uit Vlaanderen worden geëxporteerd. Deze uitbreidingen en moderniseringen betekenen forse investeringen. Maar een eerlijke prijs voor hun basisproducten krijgen de landbouwers niet.

Daarbovenop zorgt het veranderend klimaat voor heel wat kopzorgen: te droog, te nat, te veel, te weinig, te vroeg, te laat … de ene na de andere oogst is rampzalig.

Er worden investeringen gedaan in luchtwassers, 'emissievrije stallen' zo heet dat, maar ze blijken niet de beloofde resultaten te halen. Er worden meer dieren gehouden op kleinere oppervlakte. Schaalvergroting als enige optie, klinkt het. Groeien of stoppen, zo lijkt het. En dat gaat ten koste van de natuur, onze gezondheid, en … de toekomst van de landbouwbedrijven zelf, ironisch genoeg.

Stikstof, natuur en gezondheid

Wie in 2022 of 2023 landbouw zegt, zegt stikstof. Het Vlaams stikstofakkoord zorgt voor een politieke crisis, terwijl natuur- en landbouworganisaties uit het middenveld een nieuw ontwerp-MAP 7 uitwerken en op 7 maart 2023 tot een princiepsakkoord komen. Op 10 maart klopte de Vlaamse regering het stikstofakkoord af.

Waarom is de stikstofuitstoot van de landbouw zo’n probleem? En waarom blijven andere stikstofbronnen zoals verkeer en industrie schijnbaar buiten schot?

Te veel stikstof in de lucht kan onder andere leiden tot longproblemen en hart- en vaatziekten bij de mens. Samen met fijnstof en ozon is het een van de drie stoffen die het meest bijdragen aan de Vlaamse luchtvervuiling. Ook de waterkwaliteit is bedroevend door onder andere een teveel aan stikstof. Bovendien leidt teveel stikstof in de natuur tot eenheidsworst, in tegenstelling tot de biodiversiteit waar we naar streven. Denk aan brandnetels in de berm, bramen in het bos, grassen op de heide. De planten zelf zijn niet ongewenst: zo is de brandnetel de waardplant van Kleine vos, Dagpauwoog, Atalanta, Landkaartje en Gehakkelde aurelia. Maar door een overaanbod aan stikstof gaan deze planten woekeren en krijg je eenheidsworst. Dat is ecologische achteruitgang en strookt niet met de instandhoudingsdoelstellingen en het stand-still principe.

Wat is teveel?

Stikstof komt van nature voor als stikstofgas (N₂). 78% van onze lucht is stikstofgas. Het wordt schadelijk wanneer de stikstofatomen verbindingen aangaan met waterstof (ammoniak, NH₃) of met zuurstof (stikstofoxide NO₂ of NO_x). Ammoniak komt voornamelijk voort uit de landbouw; stikstofoxide uit verbranding zoals in de industrie en het verkeer. Bijna 2/3 van de stikstofneerslag in Vlaanderen komt van ammoniak. Ammoniak daalt sinds 2015 amper en is in grotere mate aanwezig dan stikstofoxide (kijk maar na bij de VMM).

“Maar Vlaanderen kan het probleem toch niet alleen oplossen, er komt zoveel binnengewaaid van over de grens.” Dat klopt gedeeltelijk: ongeveer de helft van de stikstof die in Vlaanderen neerdwarrelt, komt van binnen onze eigen grenzen. De rest komt uit Wallonië, Brussel en het buitenland. Maar Vlaanderen heeft wel degelijk een grote verantwoordelijkheid: we exporteren bijna dubbel zoveel stikstof naar het buitenland als er bij ons komt binnenwaaien.

Hoeveel (extra) stikstof een ecosysteem kan verdragen hangt af van het vegetatietype. Technisch spreekt men van de 'kritische depositiewaarde'. Wordt deze overschreden dan kan 'schade' niet uitgesloten worden.
In een toestand die al beroerd is, is elke achteruitgang te vermijden.

Het stikstofarrest heeft de boel in gang gezet

Op 25 februari 2021 oordeelde de Raad voor Vergunningsbetwistingen (RvVb) dat een kippenstal in Kortessem niet mocht uitbreiden wegens een te grote uitstoot van stikstof naar de omliggende natuurgebieden. Voor het eerst werd een vergunning geweigerd (juridisch) op basis van stikstofuitstoot. Dit bracht het Vlaamse stikstofbeleid aan het wankelen. Welke vergunning zou nog overeind blijven? In Nederland was eenzelfde situatie de aanleiding tot een volledige vergunningsstop. Minister Demir besloot snel te handelen en dokterde een stikstofplan uit. Haar voorganger minister Schauvliege had ook al een poging gewaagd, maar die bleef niet overeind. Op basis van de 'rode lijst' van 2015 werden bedrijven aangeduid die moesten sluiten wegens teveel stikstofuitstoot naar de nabijgelegen natuurgebieden. Vlaanderen is immers verplicht om de weinige resterende natuur optimaal te beschermen. Vooral artikels 26 bis (VEN) en 36 ter (SBZ) van het decreet natuurbehoud zijn stevige juridische argumenten.
Op 22 februari 2022 had de Vlaamse regering een stiktofakkoord klaar. Maar de ‘rode bedrijven’ bleken niet allemaal op de hoogte te zijn sinds 2015, en er was veel onenigheid over de lijst. Hoe kon een bioboer nu ‘schadelijk’ zijn voor de natuur? Waarom moest een abdijhoeve plots stoppen?

Dat is drastisch en hard. Het is een bittere pil voor veel landbouwers die van de ene dag op de andere horen dat hun familiebedrijf binnenkort moet sluiten. Maar het stikstofprobleem is niet nieuw. Decennialang werd het genegeerd en werd er eerder uitgebreid dan ingebonden. Dit kon niet langer blijven doorgaan, dit had al veel eerder (en menselijker) aangepakt moeten worden. Nu blijft enkel nog een kordate en drastische aanpak over.

Zachte heelmeesters maken stinkende wonden.

In het kader van de aanslepende regeringscrisis schreven Bond Beter Leefmilieu, BOS+, Dryade, Natuurvereniging vzw Durme, Greenpeace Belgium, Limburgse Milieukoepel vzw, Limburgs Landschap vzw, Natuurpunt, West-Vlaamse Milieufederatie vzw en Vogelbescherming Vlaanderen vzw. Een open brief naar de Vlaamse regering.
Een citaat:

“Het voorliggend stikstofakkoord erkent voor het eerst het belang van milieubeleid in de landbouw. Deze trendbreuk biedt een kans om voluit te kiezen voor een Vlaamse landbouw die past binnen de milieugrenzen van onze dichtbevolkte en versnipperde regio. Richting meer grondgebonden veeteelt: een meer duurzame vorm van veehouderij waarbij het aantal dieren afgestemd is op de draagkracht van de omgeving. Een goede begeleiding en ondersteuning van landbouwers richting een meer kringloopgebonden model met een sterkere positie voor de landbouwer is hierbij cruciaal.”

Pesticiden, monoculturen en biodiversiteit

Decennialang geloofde de boer dat uitbreiding en efficiëntieverhoging de enige weg vooruit was, aangemoedigd door Europese subsidies en de landbouwindustrie. Kleinschalige veldjes werden grote lappen monoculturen, waar helemaal geen plaats was voor iets anders. Geen ‘onkruid’, geen akkerflora, geen akkervogels, geen hagen en houtkanten. Goed voor de opbrengst, maar niet voor de natuur, ons leefmilieu en onze gezondheid.

Op 25 januari hebben Velt, Bond Beter Leefmilieu, Natuurpunt, WWF en Dryade de Vlaamse regering gedagvaard om Vlaanderen dringend voor minstens 35% pesticidevrij te maken

Water … dorst!

Klimaatverandering speelt de landbouw parten. Er is teveel water in de winter. Dat moet zo snel mogelijk afgevoerd worden. Er is te weinig water in de zomer. Daarom wordt er grondwater opgepompt. Hierover lees je alles in het thema water!

Tot slot

Wij zijn voorstander van landbouw binnen de grenzen van de draagkracht van de omgeving, zonder aantoonbare negatieve impact op onze laatste restjes natuur. We pleiten voor een Europees/Vlaams landbouwbeleid waarin dierenwelzijn, gezondheid, biodiversiteit en een degelijke prijs voor een (h)eerlijk product centraal staan.

Meer lezen hierover? Greenpeace Nederland weerlegt in dit artikel enkele fabels rond stikstof. Altijd goed om weten wat de feiten zijn!