Water is collectief, droogte ook (deel I)

De winter van 2023-2024 gaat de geschiedenis in als erg nat, met wekenlang regen en overstromingen, een sneeuwbom en een hogere grondwaterstand per 7 januari dan de afgelopen jaren.

In dit en een volgend artikel gaan we dieper in op het andere extreme uiterste: droogte. Want met al dat hemelwater zouden we haast vergeten dat België hoog in de lijst staat van landen die te kampen hebben met droogtestress. En dat is geen lijst waarin je als land hoog wilt eindigen.

We hebben het in deze artikels ook over grondwaterwinningen, drainage, irrigatie, infiltratie en buffering van water. En het recht op water! Thema’s die volop aan bod kwamen tijdens ons Themacafé ‘Waardevol Water’ van november ’23.

Drainagetechnieken

De Romeinen deden het ons al voor. Ze legden drainages aan om natte gronden, zoals moerassen, om te vormen naar landbouwgrond.

Er is niets mis met drainage, al vraagt het snel veranderende klimaat wel om andere drainagetechnieken zoals peilgestuurde drainage, waarbij enkel het water dat écht teveel is, wordt afgevoerd. Dit type drainage maakt ook gebruik van stuwen die het water zo lang mogelijk in de grachten houden zodat het de kans krijgt om te infiltreren.

De tijd van drainagedrang, waarbij alle percelen zonder meer droog moesten blijven en al het overtollige water linea recta naar de zee of het riool moest, is gelukkig lang voorbij. Maar intussen is ons landschap wel doorzeefd met buizen, grachten en greppels.

Irrigatie van percelen

Ook met irrigatie van percelen is niets mis. Kijk maar naar de vloeiweides op De Grote Watering in Lommel.

In Lommel werd eeuwen geleden al ‘gewitterd’. Sinds 1979 passen vrijwilligers van Natuurpunt Lommel deze traditionele irrigatietechniek toe op De Grote Watering. Het Lommelse ‘witteren’ werd op 05/12/23 door Unesco erkend als Immaterieel Cultureel Erfgoed van de Mensheid. Dit unieke (natuur)gebied komt hiermee op de beschermingslijst van UNESCO te staan.
https://www.youtube.com/watch?v=0MKC6lZqYog

Maar net als bij drainage hebben we vandaag de dag betere irrigatietechnieken nodig en moeten we doeltreffender evalueren waar en wanneer irrigatie nodig is.

Bij irrigatie van landbouwgronden wordt soms ook openbaar domein (de aangrenzende weg bijvoorbeeld) beregend. Hoe leg je een burger uit dat hij zijn gazon niet mag besproeien met water uit zijn regenwaterput als er al zoveel water verspild wordt elders?

Grondwaterwinningen en perceelsgrenzen

Net zoals het water van een rivier die uit haar oevers treedt, geen bocht maakt rond jouw huis of tuin – tenzij je op een heuvel woont – zo stopt ook droogte niet aan perceelsgrenzen.

Wekelijks buigen we ons bij de Limburgse Milieukoepel over de nieuwe aanvragen voor grondwatervergunningen die ingediend werden bij Limburgse gemeentes of de provincie. Na een piek aan aanvragen eind 2020 zien we het aantal aanvragen dalen, maar als je ze samentelt ...

Een voorbeeld: in 2020 noteerden we 222 aanvragen voor nieuwe grondwaterwinningen, in 2021 telden we 181 aanvragen, in 2022 en 2023 waren dat er nog ‘slechts’ een 70-tal.

Grondwaterwinningen worden aangevraagd voor onder meer het besproeien van golfterreinen en graanakkers, voor fruitteelten, sierboomteelten en drinkwater voor vee. Tijdens lange, droge periodes hebben ook landbouwers water nodig om hun gewassen te behoeden tegen droogte.

Grondwater dat je oppompt om bijvoorbeeld jouw akker te besproeien, onttrek je echter niet alleen uit de bodem van die akker. Ook water van naburige gronden wordt zo onttrokken. In vaktermen heet dit de ‘pompkegel’.

Met een grondwaterwinning op jouw naam, pomp je dus ook water op van je buren.

Handhaving en opvolging

De Vlaamse Milieumaatschappij en het Agentschap voor Natuur en Bos hebben een stevige vinger in de pap bij de vergunningsaanvragen, maar hun adviezen rond grondwaterwinning zijn nog niet streng genoeg volgens ons.

Voorlopig doet de overheid er alles aan om iedereen die erom vraagt, een grondwaterwinningsvergunning te verlenen. Als er geen reacties komen van omwonenden of milieu- en natuurverenigingen, lijken de problemen met grondwaterwinningen onbestaand.

Op termijn zullen er geen vergunningen meer verleend kunnen worden in Limburg door een tekort aan grondwater. Ons drinkwater zit gelukkig heel diep in de bodem, maar wat als men alsmaar dieper gaat boren?

Ook hier kunnen we niet omheen: Handhaving van vergunde én illegale grondwaterwinningen is een topprioriteit! Maar welke diensten houden zich hiermee bezig? Wie doet controles op debieten bijvoorbeeld? Wat als op een perceel tweemaal de vergunde hoeveelheid wordt opgepompt of zelfs tienmaal? Wat als er dieper geboord wordt dan vergund?

Samen met organisaties als Dryade vzw houden we bij de Limburgse Milieukoepel graag een vinger aan de pols.

Het water in jouw tuin stopt niet aan het hek, maar vloeit verder in de tuin van je buren. Daarom dient elke burger bewuster om te gaan met water dat uit de lucht valt (soms met sloten tegelijk) en uit de kraan. Ook die verantwoordelijkheid is collectief.

In een tweede artikel (dat binnenkort gepubliceerd wordt) gaan we in op het slinken van onze zoetwaterreserves, het recht op water en oplossingen als infiltratie en buffering.

#water #landbouw #klimaat

Beeld: Enrique via Pixabay.com