Water

De “waterbom” van zomer 2021 zal ons nog jaren bijblijven. Zeker na zoveel opeenvolgende droge zomers en hittegolven. Ongezien! Tja… helaas zullen we in de toekomst wellicht nog meer van dat krijgen.
Hevige regenval en extreme droogte zijn de nu al merkbare gevolgen van de klimaatverandering. Dat wordt elke dag moeilijker om te vermijden (maar het is nog niet te laat!). Door toekomstgerichte keuzes te maken kunnen we wel veel leed voorkomen en de schade beperken.
Water is een basisrecht voor iedereen op deze planeet!

Natuur

Veengebieden, vennen, moerassen, beekvalleien, graslanden,… zijn als een spons voor water en CO₂. Ongerepte robuuste natuur kan heel wat verdragen, maar trop is te veel. Extreme omstandigheden zoals lange droogte, al dan niet in combinatie met een hittegolf doen onze natuur afzien. Veel bomen lieten hun bladeren in de zomer van 2020 bijvoorbeeld verdorren, om zo het waterverlies door de natuurlijke verdamping te vermijden. Een zware opoffering…

De zomer van 2021 bracht het andere uiterste: overstroming. Veel planten verstikten door het water en de modder. ’s Winters heeft zo’n overstroming een minder dramatische impact op de natuur omdat planten in winterrust zijn.

Naast kwantiteit speelt ook kwaliteit een cruciale rol. Slechts 1 van de 195 Vlaamse waterlopen voldoet vandaag aan de Europese kwaliteitsnormen; de rest boekt amper of geen verbetering, sommigen gaan zelfs achteruit! Tegen 2027 zouden alle Vlaamse waterlopen aan deze normen moeten voldoen (en dat was al uitstel!). Een onmogelijke opdracht. Vlaanderen sprak in juli 2022 de ambitie uit om toch te proberen om 15 van de 195 waterlopen aan de normen te laten voldoen.
Een gemiste kans, want een ambitieus waterkwaliteitsbeleid zou een boost kunnen geven aan een doorgedreven mest- en stikstofbeleid en vice-versa.

Landbouw

De landbouwsector voelt de extremen als geen ander: mislukte oogsten door teveel of te weinig water, erosie, captatieverbod, drinkwater voor vee,… Landbouwers staan onder zware druk door de (te) hoge vorm- en kwaliteitseisen van de retail.

De kosten om aan deze eisen te voldoen kunnen zeer hoog oplopen, maar worden bijna nooit vergoed. Extreme weersomstandigheden dwingen de landbouwer tot actie. De sector heeft het moeilijk en doet wat ze kan om overeind te blijven.

Om acute droogte op te vangen is beregenen, al dan niet met grondwater, cruciaal. Op langere termijn is waterbuffering goed voor het grondwaterpeil en tegen erosie. Er bestonden eerder al symptoom bestrijdende erosiemaatregelen zoals strobalen, grasstroken en bezinkbekkens onderaan de helling, maar het is beter om te voorkomen dat water massaal kan afstromen. Zo blijft de vruchtbare grond op de akker en kan het water ter plaatse intrekken in de bodem.

In het verleden werden veel “waterzieke” gronden gedraineerd om landbouw mogelijk te maken. Hoeveel drainagebuizen en -grachten er precies in Vlaanderen liggen weet niemand.
Tegenwoordig wordt meer en meer gewerkt met peilgestuurde drainage. Zo wordt alleen het overtollige water afgevoerd. Het is een triestige situatie waarin we verzeild geraakt zijn: een landbouwer moet grondwater oppompen om de akker te beregenen, terwijl er misschien historische drainagebuizen onder dezelfde akker liggen die het regenwater zo snel mogelijk afvoeren zodat het de kans niet krijgt om in de grond te trekken.

Grondwaterwinningen

Grondwaterwinningen vallen momenteel onder Vlarem rubriek 53.8.1 en 53.8.2. Wij geloven dat deze regelgeving aan een opfrisbeurt toe is: eeuwigdurende vergunningen kunnen niet in een tijd van extremen. Bovendien wordt er te laks omgegaan met de aanwezigheid van (natte) natuur in de buurt. Gelukkig zien we wel een kentering, mede door het zogenaamde “grondwaterarrest”: de meeste vergunningen worden nu voor slechts 10 jaar afgeleverd, en vaak worden debieten beperkt. Maar gemeentebesturen kunnen zich slechts baseren op de geldende regelgeving en de adviezen van bijvoorbeeld VMM en ANB. Omwille van rechtszekerheid en duidelijkheid pleiten we voor een aanpassing in de regelgeving: beperk de termijn, houd rekening met het cumulatief effect van andere winningen in de buurt en integreer duidelijker een bescherming van nabijgelegen (natte) natuur.

Minister Demir bekijkt de mogelijkheden…

Even relativeren: inzetten op meer infiltratie is belangrijker dan het beperken van grondwaterwinningen.

Van drainagedrang naar bufferbeleid en infiltratie

Regenwater krijgt de kans niet meer om te infiltreren in de bodem en zo het grondwaterpeil aan te vullen. De actuele grondwaterstanden worden maandelijks gepubliceerd op DOV Vlaanderen.

In het verleden moest alle water zo snel mogelijk afgevoerd worden. Natuurlijke kwel- of overstromingsgebieden werden “waterzieke gronden” genoemd en moesten gedraineerd worden. Elk stukje grond moest benut worden. Overstromingszones, natte natuur, poelen, natte graslanden waren “niet nuttig”. Steden werden gebouwd in moerasgebied (denk aan shopping 1 in Genk, en de verzakte vloer voor de verbouwingen), natte graslanden werden drooggelegd.
De huidige omstandigheden leren dat natuur onmisbaar is en dat water een bijzonder waardevol goed is dat we moeten koesteren. En bovenal: water zoekt zich steeds een weg!

Ook de verharding verhindert dat regenwater de bodem kan intrekken. In het beste geval wordt het water afgeleid naar een bufferbekken of gracht, maar meestal verdwijnt het in het riool.

In (grotere) steden groeit het besef dat leven in een betonnen woestijn niet gezond is. Er worden projecten opgezet om meer openbaar groen te creëren, ingebuisde waterlopen weer bloot te leggen, bufferbekkens aan te leggen, overstromingszones te respecteren en bouwvrij te laten. Dit kan perfect met elkaar gecombineerd worden: een lager gelegen groene zone met wat speelmogelijkheden voor kinderen die tevens dienst doet als wadi.

De realiteit is nu eenmaal dat we het allemaal met dat ene metaforische glas water moeten doen… Wie krijgt er voorrang als het glas bijna leeg is en waarom? En hoelang moeten we wachten tot het glas weer wordt bijgevuld? De realiteit is zelfs zo dat het glas gebarsten is en er water wegloopt (kwistig verbruik, drainages) en dat een groot deel gemorst wordt bij het inschenken en dus niet in het glas terechtkomt (verharding, versnelde afvoer, overstroming).

Water de grond in laten trekken, het daar vasthouden en spaarzaam omgaan met dit kostbaar goed is meer dan ooit de boodschap!

Eind maart 2022 hielden we hierover een debat met vertegenwoordigers van landbouw, natuur, de droogtecoördinator van provincie Limburg en professor Patrick Willems.
Herbekijk hier onze livestream van het debat "water tekort/teveel".

Tekst: Els Ferson, Limburgse Milieukoepel vzw